ประเภทวัคซีน

แบ่งตามลักษณะการใช้

ชนิดฉีด

ชนิดกิน

แบ่งตามลักษณะของ antigen

ชนิดเชื้อตาย (Killed Vaccine)

ชนิดเชื้อเป็น (Live Attenuated Vaccine)

วัคซีนชนิดเชื้อตาย (Killed Vaccine)

อาจแบ่งออกได้เป็น

Whole cell vaccine เช่น วัคซีนทัยฟอยด์ วัคซีนอหิวาต์ และวัคซีนโรคพิษสุนัขบ้า

Subunit vaccine การนำเอาชิ้นส่วนของจุลชีพมาใช้ทำวัคซีน เช่น ผลิต Antigen โดย extract จากเชื้อจุลชีพโดยตรง เช่น Plasma-derived hepatitis B vaccine

ผลิต antigen โดยวิธี recombinant DNA tecnology เช่น Yeast-derived hepatitis B vaccine

สังเคราะห์ antigen ในหลอดทดลอง (peptide synthetic vaccine)

Killed whole cell-subunit vaccine เช่น Oral B subunit-whole cell cholera vaccine

Toxoidผลิตจาก toxin ของแบคทีเรีย เช่น tetanus toxoid และ diphtheria toxoid

Anti-idiotypic vaccine โดยนำ antigen ไปฉีดกระตุ้นให้มีการสร้าง antibody จากนั้นนำ antibody (Ab1) ฉีดเข้าสัตว์ทดลองอีกครั้ง สัตว์ทดลองจะสร้าง anti-idotypic antibody (Ab2) ซึ่งจะมีลักษณะ ภายใน (internal image) เลียนแบบคล้ายเป็น antigen ตัวเริ่มต้น (antigen-mimic) นำไปผลิตเป็นวัคซีนที่สามารถกระตุ้นให้เกิดการสร้างภูมิคุ้มกันต่อจุลชีพก่อโรคต้นกำเนิดได้ วัคซีนชนิดนี้อยู่ในขั้นศึกษาทดลอง

Nucleic acid vaccineปัจจุบันมีการศึกษาในสัตว์ทดลอง นำ DNA ที่มี gene ของเชื้อโรคที่ควบคุมการสร้างโปรตีนที่สามารถกระตุ้นให้เกิด protective antibody ฉีดเข้าไปใน host cell เพื่อให้มีการสร้างโปรตีนที่ต้องการขึ้นในร่างกายและเป็น antigen กระตุ้นให้มีการสร้างภูมิคุ้มกันโรคขึ้น จากการศึกษาในสัตว์พบว่า nucleic acid vaccine สามารถนำเข้าสู่ host ได้หลายวิธี เช่น นำ DNA มา coat บน gold particles เล็กๆและยิงเข้าสู่ skin cell โดยใช้ special DNA gun หรืออาจทำได้โดยการเชื่อม DNA เข้ากับสารไขมันที่เรียกว่า cationic lipids เข้าสู่ host โดยการพ่นในรูป aerosol ทางจมูกหรือคอ

ปัจจุบันมีงานวิจัยที่พัฒนาการผลิตวัคซีนในรูปของผักผลไม้ ซึ่งจะเป็นการให้วัคซีน โดยการรับประทาน (oral immunization) โดยอาศัยเทคนิคทางพันธุวิศวกรรมและ trangenic plants เช่น ต้นยาสูบและมันฝรั่ง ผักผลไม้ที่มี protein antigen สามารถกระตุ้นให้เกิดภูมิคุ้มกันต่อโรคนั้นๆได้ วัคซีนที่มีความเป็นไปได้สูงที่จะนำมาทดลองใช้กับวิธีดังกล่าวได้แก่ hepatitis B vaccine และ cholera vaccine เป็นต้น

วัคซีนชนิดเชื้อเป็น ( Live attenuated vaccine )

วัคซีนประเภทนี้ทั้งหมดเป็น whole cell vaccine ผลิตโดยนำจุลชีพจากธรรมชาติ ที่ยังมีฤทธิ์ก่อให้เกิดโรคมาทำให้อ่อนฤทธิ์หรือลดความรุนแรงลง แต่สามารถกระตุ้นให้ร่างกายสร้างภูมิคุ้มกันได้ วิธีการทำให้จุลชีพอ่อนฤทธิ์มีดังนี้

การเพาะเลี้ยงไปเรื่อยๆจนจุลชีพอ่อนฤทธิ์

การ treat จุลชีพด้วยสารเคมีบางชนิด

การ treat ด้วยแสง UV

การใช้ recombinant DNA tecnology เปลี่ยนแปลงสภาพ gene ฃองจุลชีพ

ปัจจุบันการผลิต live anttenuated vaccine ยังผลิตได้ในรูปของ hybrid vaccine โดยการ gene ที่สามารถ express antigenของจุลชีพก่อโรคชนิดหนึ่ง เข้าไปอยู่ในจุลชีพอีกชนิดหนึ่งซึ่งอ่อนฤทธิ์ลงแล้ว นำจุลชีพอ่อนฤทธิ์ที่มีการ gene มาผลิตเป็นวัคซีน เมื่อวัคซีนเข้าสู่ร่างกายก็จะมีการสร้าง antigen ที่ควบคุมโดย gene ที่ กระตุ้นให้เกิดการสร้างภูมิคุ้มกันต่อจุลชีพที่เป็นเจ้าของ gene